Tocząca się w przestrzeni publicznej dyskusja o małych formatach napojów spirytusowych skłania do przyjrzenia się nie tylko konkretnym liczbom. Dane pozwalają na wniosek, że dalsze podnoszenie ceny alkoholu w małych opakowaniach nie przyniesie oczekiwanych zmian, a jedynie zwiększy ryzyko, że klienci jeszcze częściej będą sięgać po alkohol z nielegalnych źródeł.
Polacy spożywają większość alkoholu w piwie (55%), następnie w alkoholach mocnych (37%) i w winie (8%). Dzienna sprzedaż małych formatów napojów spirytusowych we wszystkich pojemnościach 90 ml, 100 ml oraz 200 ml1 wynosi 1,3 mln, z czego w samych godzinach porannych to około 410 tys. sztuk, czyli 31% dziennej sprzedaży.
Małe opakowania napojów spirytusowych, o pojemności do 300 ml, są z kolei najmniej dostępne cenowo spośród wszystkich rodzajów alkoholu. Ta różnica wynika przede wszystkim z dysproporcji w opłatach akcyzowych. Akcyza na alkohole spirytusowe jest dziś trzy razy wyższa niż dla piwa i na przestrzeni najbliższych kilku lat ma dalej rosnąć według Akcyzowej Mapy Drogowej. Branża spirytusowa płaci nie tylko zdecydowanie wyższą akcyzę, ale ponosi również dodatkową opłatę od małych pojemności napojów alkoholowych w opakowaniach do 300 ml, co dodaje dodatkową złotówkę do ceny 100 ml butelki 40% napoju. Zwiększenie tej opłaty mogłoby prowadzić do jeszcze większych dysproporcji na rynku alkoholowym.
Warto przypomnieć, że podatek akcyzowy na alkohole mocne w Polsce już dzisiaj jest znacznie wyższy niż w sąsiednich krajach, takich jak Niemcy, Czechy czy Słowacja. Natomiast dodatkowy podatek na alkohole mocne w małych opakowaniach do 300 ml obowiązuje tylko w Polsce.
Coraz wyższe stawki akcyzy dla branży spirytusowej, a także permanentnie rosnące koszty produkcji przekładają się na coraz wyższe ceny legalnego alkoholu, sprawiając, że staje się on coraz mniej dostępny dla konsumentów. Branża już odnotowuje spadki sprzedaży wynikające z powyższego.
Od wprowadzenia Akcyzowej Mapy Drogowej, czyli corocznej podwyżki akcyzy, branża spirytusowa odnotowuje spadki na rynku: 8% w 2022 roku, 10% w 2023 roku i kolejne 10% w pierwszym kwartale 2024 roku2. Spada sprzedaż legalnych alkoholi mocnych we wszystkich pojemnościach, a część zakupów przeniosła się do szarej strefy ze względu na wysokie ceny napojów spirytusowych.
Według raportu „Szara strefa 2024” Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych wartość nielegalnej sprzedaży wysokoprocentowych alkoholi w 2023 roku generowała ok. 1,3 mld zł strat dla budżetu państwa z tytułu nieodprowadzonych podatków. Prognozy na 2024 rok wskazują na możliwość dalszego zwiększenia strat mogących sięgnąć około 1 miliarda złotych. Oznacza to również mniejsze wpływy do gmin i NFZ (50% opłaty od małych formatów wpływa do budżetu gmin i 50% do NFZ) i nie sprawi w najmniejszym stopniu, że konsumenci przestaną sięgać po alkohol. Będą go szukać w nielegalnych lub bardziej dostępnych pod względem ceny produktach na rynku.
1. Rozkład godzinowy liczby sprzedanych opakowań wódki i piwa w sklepach małoformatowych na podstawie danych Centrum Monitorowania Rynku (panel sklepów małoformatowych do 300m2) YTD 06’24
2. Dane GUS
źródło: Związek Pracodawców Polskiego Przemysłu Spirytusowego
oprac.: red.
