Kancelaria prawna Sołtysiński Kawecki & Szlęzak: Marnowanie żywności jest głośnym problemem podnoszonym zarówno na arenie unijnej, jak i w Polsce. Aktualnie obowiązująca ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności („Ustawa”) jest na etapie nowelizacji1, która zakłada między innymi podniesienie stawki opłaty za marnowanie żywności z 0,1 zł/1 kg do 0,5 zł/1 kg oraz zmianę definicji marnowania żywności.
Komisja Europejska dostrzega problem i w lipcu 2023 r. zaproponowała zmianę unijnej dyrektywy ramowej o odpadach poprzez określenie nowych, prawnie wiążących celów w zakresie ograniczenia marnowania żywności do 2030 r.
W aktualnym stanie prawnym, pomimo definicji zawartej w Ustawie, przedstawiciele rynku spożywczego, a także organy nadzoru nadal miewają trudności z prawidłową interpretacją pojęć dot. marnowania oraz marnowanej żywności. Choć Ustawa obowiązuje od września 2019 r., sądy administracyjne wypracowały orzecznictwo, które pomaga przedsiębiorcom i organom prawidłowo określić, w jakich sytuacjach wycofanie z dystrybucji będzie równoznaczne z marnowaniem żywności.
Na przełomie lat 2024-2025 Naczelny Sąd Administracyjny („NSA”) zajął się sprawami kontroli przedsiębiorców z Rzeszowa, którzy zaskarżyli zarządzenia pokontrolne Podkarpackiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Organ uznał, że produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego kategorii III[2] są zmarnowaną żywnością.
NSA w swoim pierwszym wyroku z 3 grudnia 2024 r., sygn. akt III OSK 2249/23, zwrócił uwagę na kluczowe elementy, jakie należy uwzględnić przy kwalifikowaniu działań przedsiębiorców jako marnowanie żywności. W pierwszej kolejności sąd wskazał, że zarówno pod kątem prawa unijnego, jak i krajowego, żywnością są wszystkie substancje oraz produkty przeznaczone do spożycia i których spożycia przez ludzi można się spodziewać.
Produkty te mogą znajdować się w obrocie do daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spożycia. W związku z tym, czy obowiązek wycofania z obrotu produktu przeterminowanego jest marnowaniem żywności i ilość produktu powinna być ujmowana w sprawozdaniu o marnowaniu żywności? Zdaniem NSA – nie.
Powyższa interpretacja znajduje potwierdzenie w definicji z Ustawy, która jednoznacznie wskazuje jako przykład wycofanie z dystrybucji żywności ze względu na zbliżający się upływ terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości. Określenie „zbliżający się upływ terminu” nie jest tożsame z „przeterminowanym”.
Przedsiębiorca spożywczy ma legalny obowiązek wycofania z obrotu przeterminowanych środków spożywczych z uwagi na stwarzane przez nie niebezpieczeństwo, realizacja tego zobowiązania nie może być utożsamiana z marnowaniem żywności.
Zgodnie z definicją, marnowaniem żywności jest wycofywanie z etapu dystrybucji wyłącznie takiej żywności, która w danym momencie (wycofywania) spełnia wymogi prawa żywnościowego.
NSA ponownie doszedł do podobnych wniosków w wyroku z 4 lutego 2025 r. (III OSK 3103/23). Zgodził się z Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Rzeszowie, że nie można domniemywać obowiązków, które nie wynikają wprost z przepisów. W związku z tym, aktualnie nie ma podstaw do rozszerzenia definicji marnowanej żywności na sytuacje w niej niewskazane (w tym na środki spożywcze po terminie), mimo że cel ustawy mógłby to sugerować – takie rozszerzenie jest niedopuszczalne.
JACEK MYSZKO, partner, radca prawny w kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak
KATARZYNA WÓJCIK, radca prawny, prawnik w kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak
1 Projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności (https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12390107/katalog/13085095#13085095; dostęp: 25.04.2025)
2 Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, do kategorii III zaliczane są m.in.: tusze i części tusz zwierząt poddanych ubojowi lub, w przypadku zwierząt łownych, całe zabite zwierzęta lub ich części, które nadają się do spożycia przez ludzi zgodnie z przepisami wspólnotowymi, lecz nie są przeznaczone do spożycia przez ludzi z powodów handlowych; produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego powstałe podczas wytwarzania produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi, w tym odtłuszczone kości, skwarki i osad z centryfug lub separatorów otrzymany w procesie przetwarzania mleka; krew, łożysko, wełna, pióra, włosy, rogi, ścinki z kopyt i surowe mleko pochodzące od żywych zwierząt, które nie wykazywały żadnych oznak choroby przenoszonej przez ten produkt na ludzi lub zwierzęta.
