Prezentowane opracowanie dotyczy koniunktury w I kwartale 2020 r. oraz prognozy na najbliższe miesiące. Jednak nie uwzględnia zapewne w pełni zagrożeń, które w gospodarce spowoduje epidemia koronawirusa. „Poradnik Handlowca” dzięki wieloletniej współpracy z SGH publikuje skróconą wersję badań. Informacje zawarte w niniejszym artykule oparte są na wynikach ankietowego badania koniunktury w handlu, przeprowadzonego przez IRG SGH już po raz 105.
Koniunktura w handlu w I kwartale 2020 r. poprawiła się. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGTRD) zwiększyła się o 8,8 punktu i obecnie wynosi 0,8 punktu. Jest jednak niższa od średniej dla I kwartału z ostatnich 10 lat (wynosi ona 4,3 punktu) oraz niższa od poziomu odnotowanego przed rokiem (10,2 punktu w I kwartale 2019 r.).
W przekroju według wielkości przedsiębiorstwa mierzonej liczbą zatrudnionych odnotowano spadek wartości wskaźnika jedynie dla przedsiębiorstw zatrudniających ponad 100 osób (z -1,4 punktu do -3 punktów). W pozostałych grupach zaobserwowano wzrosty – największy z poziomu -15,2 punktu do 3,8 punktu dla przedsiębiorstw zatrudniających od 51 do 100 osób oraz z poziomu -11,1 punktu do 5 punktów dla przedsiębiorstw zatrudniających do 20 osób. W przypadku średnich przedsiębiorstw (zatrudniających od 21 do 50 osób) pomimo wzrostu wartość wskaźnika pozostała ujemna -2,4 punktu.
Poprawę koniunktury sygnalizują wszystkie przedsiębiorstwa, niezależnie od formy prowadzonej działalności. Największy wzrost wartości wskaźnika IRGTRD zanotowano dla przedsiębiorstw zajmujących się sprzedażą hurtową (z poziomu -9,1 punktu do poziomu 15,4 punktu). Najmniejszy wzrost, tj. z poziomu -4,6 punktu do wysokości 0,6 punktu, odnotowano dla przedsiębiorstw zajmujących się sprzedażą detaliczną.
W przekroju według miejsca prowadzenia działalności poprawę koniunktury zaobserwowano dla wszystkich rodzajów przedsiębiorstw, niezależnie od miejsca funkcjonowania. Największy wzrost, z poziomu -2,8 punktu do 22,5 punktu odnotowano dla przedsiębiorstw zlokalizowanych w dużych miastach. W przypadku pozostałych grup przedsiębiorstw, pomimo wzrostów, wskaźniki koniunktury utrzymały ujemne wartości – przedsiębiorstwa z miast średniej wielkości (-5 punktów; wzrost w ciągu kwartału o 5,1 punktu), przedsiębiorstwa z miast małej wielkości (-3,5 punktu; wzrost w ciągu kwartału o 3,3 punktu) oraz przedsiębiorstwa ze wsi (-3,4 punktu; wzrost w ciągu kwartału o 9 punktów).
Od początku prowadzenia badań koniunktury w handlu przedsiębiorstwa niezmiennie wymieniają trzy czynniki utrudniające ich rozwój: silną konkurencję, wysokie koszty zatrudnienia pracowników i niedostateczny popyt. Tak też było w I kwartale 2020 r. W porównaniu z IV kwartałem 2019 r. wzrósł odsetek ankietowanych przedsiębiorstw wskazujących na wysokie koszty zatrudnienia pracowników (z 77,2% do 83,8%), obniżył się natomiast odsetek badanych zwracających uwagę na konkurencję (z 75,2% do 69,3%) oraz niedostateczny popyt (z 48% do 39,7%).
Wartość salda odpowiedzi na pytanie o ogólną sytuację przedsiębiorstw handlowych obniżyła się w porównaniu z IV kwartałem 2019 r. o 15,1 punktu, osiągając wysokość -32,4 punktu, niższą od poziomu zanotowanego rok wcześniej o 7,4 punktu. Przedsiębiorstwa spodziewają się dalszego pogorszenia się swojej ogólnej sytuacji ekonomicznej w najbliższych miesiącach (wartość salda prognostycznego wynosi -7,7 punktu).
Pogorszyła się również sytuacja finansowa przedsiębiorstw handlowych. Wartość salda pozostała ujemna (-29,1 punktu) i jest nieco niższa od wartości z I kwartału 2019 r. (-26,4 punktu). Rozkład odpowiedzi był następujący: 6,1% badanych przedsiębiorstw uznało, że względem IV kwartału 2019 r. ich sytuacja finansowa poprawiła się, 58,7% ankietowanych stwierdziło, że ich sytuacja nie uległa zmianie, natomiast 35,2% badanych odnotowało jej pogorszenie się. Przedsiębiorstwa handlowe spodziewają się dalszego pogorszenia się ich sytuacji finansowej w kolejnych miesiącach (wartość salda prognostycznego wynosi -21,4 punktu).
W ciągu ostatniego kwartału zmniejszyła się wielkość zakupów od dostawców krajowych. Wartość salda obniżyła się z -11,9 punktu do -22,3 punktu. Jest zbliżona do wartości zanotowanej w IV kwartale 2019 r. (wówczas -22,7 punktu). Przedsiębiorstwa handlowe spodziewają się dalszego spadku wielkości zakupów od dostawców krajowych w najbliższym okresie.
Spadła również wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość zakupów od dostawców zagranicznych (z poziomu -3,7 punktu do -15,6 punktu). Jest jednak wyższa niż w IV kwartale 2019 r. (wówczas -19,4 punktu). Na bieżącą wartość salda złożyły się następujące odpowiedzi: 4,2% respondentów zwiększyło – w porównaniu z IV kwartałem 2019 r. – zakupy od dostawców zagranicznych, 76% utrzymało je na dotychczasowym poziomie, natomiast 19,8% zmniejszyło je. Zdaniem handlowców, w kolejnych miesiącach wielkość zakupów od dostawców zagranicznych również się obniży (wartość salda prognostycznego wynosi -15,8 punktu).
Zmniejszyła się wielkość zatrudnienia w handlu. Wartość salda spadła z poziomu -18,7 punktu do -20,3 punktu. Jest również niższa od wysokości odnotowanej w analogicznym okresie 2019 r. (wówczas -17,6 punktu). Przedsiębiorstwa planują dalsze cięcia w zatrudnieniu w najbliższych miesiącach.
W 65% ankietowanych przedsiębiorstw handlowych ceny wzrosły w porównaniu z IV kwartałem 2019 r. (w tym: w 32,2% o więcej procent, w 16,7% o tyle samo procent, a w 16,1% o mniej procent), w 29,3% ceny nie zmieniły się, a w 5,7% obniżyły się. Uczestnicy badania spodziewają się dalszego wzrostu cen w następnych miesiącach.
Zmniejszył się wolumen sprzedawanych towarów. Wartość salda spadła o 10,9 punktu i obecnie wynosi -28 punktów. Jest zbliżona do poziomu sprzed roku (była wówczas równa -29,5 punktu). Na obecną wartość salda złożyły się następujące odpowiedzi: 12,8% przedsiębiorstw handlowych uznało, że w I kwartale 2020 r. względem IV kwartału 2019 r. wolumen sprzedawanych przez nie towarów zwiększył się, 46,4% respondentów wskazało, iż utrzymał się on na tym samym poziomie, natomiast u 40,8% ankietowanych nastąpił spadek. Przedsiębiorstwa handlowe przewidują spadek wielkości sprzedaży w najbliższym półroczu.
Ogólna sytuacja przedsiębiorstw handlowych w I kwartale 2020 r. została przez nie oceniona jako dość dobra. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie wynosi 2,9 punktu i jest znacząco niższa od 10-letniej średniej (8,8 punktu). Rozkład odpowiedzi jest następujący: 20,6% badanych przedsiębiorstw uznało ogólną kondycję swojego przedsiębiorstwa za dobrą, 61,7% za średnią, natomiast 17,7% za słabą. Przedsiębiorstwa handlowe
spodziewają się jednak pogorszenia swojej ogólnej sytuacji w nadchodzącym półroczu (wartość salda prognostycznego jest równa -8,6 punktu).
Wartość salda odpowiedzi na pytanie dotyczące konkurencji na rynku zwiększyła się o 5,5 punktu w stosunku do poprzedniego kwartału, osiągając poziom 33,7 punktu. Jest on jednak niższy od wartości odnotowanej
w analogicznym okresie 2019 r. (wówczas 35,9 punktu). Rozkład odpowiedzi był następujący: 35,4% ankietowanych przedsiębiorstw uznało, że w I kwartale 2020 r. względem IV kwartału 2019 r. konkurencja dla nich wzrosła, 62,9% nie zauważyło zmiany, zaś 1,7% odnotowało jej spadek. W najbliższym okresie przedsiębiorstwa spodziewają się spadku zagrożenia konkurencyjnego.
Katarzyna Majchrzak
Instytut Rozwoju Gospodarczego
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
