Za niespełna pięć miesięcy polskie sklepy wejdą w świat nowoczesnej gospodarki obiegu zamkniętego. System kaucyjny zmieni sposób, w jaki postrzegamy opakowania po napojach – z odpadu staną się wartościowym surowcem. Kluczową decyzją z punktu widzenia handlu będzie wybór między zbiórką manualną a automatyczną. Przykłady z Europy pokazują jasno – to technologia, automatyzacja i wygoda klientów wyznaczają dziś standardy skutecznej zbiórki. Czy Polska pójdzie tą samą drogą? Polski System Kaucyjny S.A. (PSK), spółka utworzona przez Grupę Żywiec, Kompanię Piwowarską oraz Carlsberg Polska, przedstawia zasady działania systemu, obowiązki producentów i sprzedawców. Jako operator systemu kaucyjnego, spółka ma na celu efektywne zarządzanie obrotem opakowaniami do napojów na terenie całej Polski.
Odliczanie czas start
Już od 1 października 2025 roku polska gospodarka wejdzie w nową erę ekologii w obszarze zbiórki surowców wtórnych. W życie wchodzą przepisy wprowadzające system kaucyjny, który ma nie tylko ograniczyć ilość odpadów opakowaniowych, ale przede wszystkim wprowadzić realne narzędzia gospodarki obiegu zamkniętego w Polsce. Będzie on powszechny i obowiązkowy dla wszystkich sklepów o powierzchni powyżej 200 m², a jego główną zasadą będzie zwrot opakowania bez konieczności przedstawiania paragonu. Mniejsze placówki będą mogły przystąpić do systemu dobrowolnie, jednak doświadczenia innych krajów europejskich pokazują, że udział w systemie przekłada się na przewagę konkurencyjną i wzrost lojalności klientów.
Wprowadzenie systemu będzie dużym wyzwaniem dla producentów i detalistów. Producenci napojów zobowiązani będą do znakowania opakowań symbolem kaucji i do osiągania poziomów zbiórki – 77 % od 2025 r. i 90 % od 2029 r. Niewywiązanie się z tych obowiązków będzie skutkowało koniecznością zapłaty opłaty produktowej. Dla detalistów natomiast kluczowe będzie dostosowanie swoich przestrzeni do nowej roli punktu zbiórki – zarówno pod względem organizacyjnym, jak i infrastrukturalnym. Jednym z najważniejszych wyborów jest więc decyzja o metodzie zbiórki: manualnej czy automatycznej. Każda z nich ma swoje zalety i wyzwania, a wybór właściwej zależy od wielkości sklepu, profilu klientów oraz dostępnych zasobów. Czym różnią się w praktyce?
– Zbiórka manualna polega na przyjmowaniu opakowań przez pracownika sklepu, który rejestruje je za pomocą czytnika lub skanera w punkcie kasowym, a następnie umieszcza w odpowiednich skrzynkach lub workach odbieranych przez operatora. Natomiast automatyczna wykorzystuje butelkomaty, które samodzielnie skanują, rozpoznają i przyjmują opakowania, a następnie dokonują zwrotu kaucji, najczęściej w formie kuponu do zrealizowania w kasie punktu handlowego. Ważne jest, aby już na etapie zbiórki dochodziło do segregacji opakowań w podziale na frakcje tak, aby późniejsze operacje segregacji nie generowały dodatkowych kosztów – a koszty obsługi systemu były na jak najniższym poziomie i nie obciążały w znacznym stopniu portfeli konsumentów – tłumaczy Jakub Ogórek, CEO PSK S.A.
Jaka będzie przyszłość polskiego recyklingu?
Choć koszty startowe związane z organizacją zbiórki automatycznej mogą być wyższe, analiza długoterminowa pokazuje, że to właśnie automatyzacja jest rozwiązaniem długoterminowo bardziej efektywnym i ekonomicznym. Zbiórka manualna – na początku tańsza, w rzeczywistości oznacza rosnące obciążenia związane z zaangażowaniem personelu, organizacją przestrzeni oraz koniecznością zarządzania logistyką wewnętrzną.
W przypadku zbiórki automatycznej urządzenia również generują koszty – zakupu, leasingu, konserwacji czy serwisu – jednak proces ten jest bardziej przewidywalny, skalowalny. Dodatkowo automaty zwiększają komfort konsumentów i szybkość obsługi, co przekłada się na wyższe wskaźniki zwrotu opakowań.
Warto jednak pamiętać, że inwestycja w maszyny powinna być przemyślana – kluczowe jest zwrócenie uwagi na ich niezawodność oraz odpowiednie zabezpieczenia przed nadużyciami, takimi jak próby ponownego zwrotu wcześniej zniszczonych opakowań. W tym kontekście zbiórka automatyczna również wypada lepiej niż manualna, oferując wyższy poziom kontroli i bezpieczeństwa operacji.
– PSK S.A. przygotowało materiał zawierający minimalne wymagania techniczne dla automatów zwrotnych (maszyn RVM) i udostępniamy go placówkom handlowym, aby ułatwić im dokonanie właściwego wyboru urządzeń. Dodatkowo posiadamy gotowe rozwiązanie technologiczne (API) umożliwiające szybkie i efektywne podłączenie urządzeń do naszego systemu – analogicznie jak w przypadku skanerów ręcznych czy systemów kasowych – co maksymalnie skraca czas operacyjny obsługi zbiórki po stronie punktów handlowych – wskazuje Jakub Ogórek, CEO PSK S.A.
Co więcej, przykłady z rynków zagranicznych jednoznacznie pokazują, że automatyzacja jest kluczem do sukcesu. Dobrym przykładem może być Słowacja, gdzie w 2023 roku osiągnięto poziom zbiórki przekraczający 92% (wzrost z 71% w 2022 roku – pierwszym roku działania systemu), głównie dzięki zastosowaniu zbiórki automatycznej. W Niemczech, dzięki powszechnemu wykorzystaniu automatów i ścisłemu powiązaniu procesu zwrotu z procedurami handlowymi, osiągnięto jeden z najwyższych poziomów wydajności systemu w Europie – ponad 98% zwrotów. Litwa, wdrażając model hybrydowy, w którym zdecydowana większość opakowań trafia do automatów, osiągnęła już w pierwszym roku funkcjonowania systemu wskaźnik zwrotu przekraczający 90%.
– Powyższe dane dobrze pokazują, że automatyzacja procesów znacząco zwiększa efektywność i niezawodność systemu, a jednocześnie pozwala minimalizować długoterminowe koszty operacyjne poprzez ograniczenie udziału pracy ludzkiej i zmniejszenie ryzyka błędów – podkreśla Jakub Ogórek, CEO PSK S.A.
Dla wszystkich uczestników rynku – producentów, sprzedawców i konsumentów – nowy system kaucyjny to szansa. Szansa na realne zamknięcie obiegu surowców, na zmniejszenie zaśmiecenia przestrzeni publicznej i na wdrożenie bardziej zrównoważonych modeli gospodarki.
źródło: Polskie System Kaucyjny
oprac.: K. Walkowiak
