Powstanie systemu kaucyjnego dla opakowań po napojach jest oczekiwane przez ponad 88% polskich konsumentów. Nie ma wątpliwości, że dobrze skonstruowany system kaucyjny przyczyni się do znaczącego podniesienia poziomu zbiórki opakowań i zmniejszenia śladu węglowego całej branży napojowej. System powinien zapewnić również spełnienie wymogów wynikających z unijnej dyrektywy Single Use Plastic dotyczących poziomów użycia surowców wtórnych (recyklatu) w nowych opakowaniach. Już w roku 2025 każda nowa butelka PET będzie musiała zawierać minimum 25% recyklatu. Bez systemu kaucyjnego osiągnięcie wymaganych regulacjami unijnymi poziomów zbiórki opakowań po napojach oraz dostęp do wytworzonych z nich surowców wtórnych będzie praktycznie niemożliwy.
Niestety, zarówno rozwiązania prawne zaproponowane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska dla systemu kaucyjnego jak i najnowsze wdrażające dyrektywę SUP powodują, że powstanie efektywnego środowiskowo i racjonalnego ekonomicznie systemu kaucyjnego w Polsce staje się praktycznie niemożliwe.
Najnowszy projekt ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw wdrażającej unijną dyrektywę SUP w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko wprowadza całkowicie niezrozumiałe i nieakceptowalne, wzajemnie wykluczające się sposoby zbiórki tego samego rodzaju opakowań, co spowoduje chaos w gospodarce opakowaniami po napojach i uniemożliwi wprost funkcjonowanie sytemu kaucyjnego.
Do projektu ustawy wprowadzono szereg poprawek, które wprost kolidują z opublikowanym w styczniu projektem zapisów o systemie kaucyjnym w kluczowych dla firm napojowych obszarach.
W nowych zapisach określono formę realizacji obowiązku zbiórki butelek po napojach, który ma być osiągnięty samodzielnie lub poprzez organizację odzysku opakowań, co koliduje z zapisami dotyczącymi zbiórki opakowań w systemie kaucyjnym poprzez podmiot reprezentujący
– Takie zapisy powodują całkowity chaos – mówi Andrzej Gantner, wiceprezes i dyrektor generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców – gdyż nie jest możliwe wykonanie tego samego obowiązku dotyczącego tych samych opakowań na dwa różne, wykluczające się wzajemnie sposoby. Przedsiębiorcy nie zainwestują w powstanie systemu kaucyjnego bez jasnego określenia, jaki sposób zbiórki jest wymagany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska i jak właściwie realizować obowiązki dotyczące zbiórki opakowań, żeby nie narazić się na karne opłaty.
Innym kuriozum jest zawarcie w jednej ustawie dwóch różnych definicji napoju. Oznacza to, że te same opakowania w zależności od produktu byłyby zbierane lub nie zbierane w zależności od tego czy dotyczyłby ich zapisy SUP, czy też systemu kaucyjnego. Przy założeniu, że system kaucyjny służy wypełnieniu zobowiązań producentów napojów z poziomów zbiórki i użycia recyklatu wynikających z zapisów SUP.
Branża napojowa zwraca uwagę, że powyższe zapisy nakładają się na wcześniej zaproponowane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska wadliwe rozwiązania dot. systemu kaucyjnego, takich jak między innymi:
– możliwość dyskryminacji firm napojowych i handlu tradycyjnego przy pomocy systemu kaucyjnego – Obecne zapisy projektu ustawy dopuszczają funkcjonowanie wielu podmiotów reprezentujących (operatorów systemu kaucyjnego) mimo faktu, że praktycznie wszystkie funkcjonujące w krajach Unii Europejskiej systemy kaucyjne opierają się na jednym operatorze. Wyjątek stanowią tylko te kraje w których dopuszczono do utworzenia dodatkowego operatora przez duże sieci detaliczne. Zgodnie z wykładnią prawa europejskiego i polskiego jeden operator systemu kaucyjnego nie może być traktowany jako monopolista, o ile będzie spółką not for profit, działającą wyłącznie na rzecz realizacji zobowiązań środowiskowych czyli celu społecznie użytecznego. Zapisy dopuszczające istnienie wielu operatorów mogą prowadzić do poważnych naruszeń prawa konkurencyjności w tym do utrudnienia dostępu do rynku zarówno dla producentów napojów jak i handlu tradycyjnego. Umożliwią tworzenie dodatkowych przewag konkurencyjnych dla dużych sieci detalicznych, które w ten sposób będą mogły zarówno przejąć cześć obrotów mniejszych podmiotów handlowych jak również dyskryminować producentów napojów.
– brak zagwarantowania zasady kosztu netto i własności zebranych odpadów opakowaniowych – podmiot reprezentujący prowadzący system kaucyjny powinien być posiadaczem odpadów zbieranych, transportowanych, przygotowywanych do recyklingu i przekazywanych do recyklingu, w rozumieniu przepisów ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2020 r. poz. 797 ze zm.). System kaucyjny powinien być finansowany przez przychody z nieodebranych opłat kaucyjnych, przychody z opłat producenckich oraz przychody ze sprzedaży przekazanych do recyklingu odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym. Środki finansowe powinny być wykorzystywane przez podmiot reprezentujący wyłącznie na dofinansowanie i rozwój systemu kaucyjnego. W systemie kaucyjnym powinien obowiązywać zakaz subsydiowania skrośnego, a więc pokrywania kosztów zbiórki odpadów opakowaniowych z jednego rodzaju materiałów przychodami pochodzącymi ze zbiórki i sprzedaży do recyklingu odpadów opakowaniowych z innego rodzaju materiałów.
– brak kompensaty opłat – dla opakowań zebranych w systemie kaucyjnym konieczne jest jednoznaczne ustanowienie zwolnienia z opłaty opakowaniowej przewidzianej dla zbiórki pojemnikowej tych opakowań w systemie komunalnym w celu uniknięcia podwójnego obciążenia tego samego opakowania z dwóch różnych tytułów.
– brak gwarancji dla firm napojowych dostępu do surowców wtórnych – w celu zamknięcia obiegu oraz wypełnienia obowiązków wynikających z Dyrektywy SUP, wprowadzający napoje w opakowaniach jednorazowego użytku, który zawarł umowę z podmiotem reprezentującym, powinien mieć fizyczny dostęp do surowca wtórnego pochodzącego z odpadów opakowaniowych zebranych w systemie kaucyjnym. Przydział masy materiału pochodzącego z przetwarzania odpadów opakowaniowych w ramach systemu kaucyjnego na opakowania jednorazowego użytku powinien następować zgodnie z zasadą proporcjonalności, czyli powinien uwzględniać masę opakowań wprowadzonych przez danego wprowadzającego napoje w opakowaniach jednorazowego użytku i zebranych na jego rzecz przez podmiot reprezentujący.
Powyższe wadliwe zapisy i nowe zmiany w projekcie ustawy pogłębią tylko dysfunkcyjność gospodarki odpadami opakowaniowymi po napojach w Polsce, wynikającą z kolizji rozwiązań prawnych przewidywanych w równolegle procedowanych projektach ustaw, jak również złych zapisów samego projektu ustawy o systemie kaucyjnym, a w konsekwencji doprowadzą, że taki system w Polsce nie powstanie.
źródło: Polska Federacja Producentów Żywności Związku Pracodawców oraz Związek Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego Browary Polskie
