Pandemia koronawirusa oraz związane z nią szczególne środki administracyjne mają negatywny wpływ na funkcjonowanie obrotu gospodarczego, a w szczególności na umowy między przedsiębiorcami. Zaburzenia łańcuchów dostaw, ograniczenia w przemieszczaniu się osób, zakazy obrotu określonymi towarami, zatory płatnicze czy wreszcie kwarantanna lub absencja pracowników – to nadzwyczajne okoliczności, które powodują, że realizacja zobowiązań wynikających z umów może być bardzo utrudniona lub wręcz niemożliwa.
To sprawia, że przedsiębiorcy coraz częściej interesują się środkami ochrony prawnej na wypadek braku wykonania umów przez nich samych lub przez ich kontrahentów. Umowy gospodarcze oraz Kodeks Cywilny przewidują szereg mechanizmów w przypadku braku wykonania umów z powodu siły wyższej. Znajomość tych mechanizmów oraz umiejętne korzystanie z nich może być kluczowe dla przetrwania przedsiębiorców, których dotknęły gospodarcze i administracyjne następstwa pandemii.
Pandemia koronawirusa może być uznana za siłę wyższą, czyli zdarzenie o charakterze zewnętrznym, niemożliwe lub prawie niemożliwe do przewidzenia, którego skutkom nie można było zapobiec. W sytuacji, gdy ze względu na pandemię przedsiębiorca nie miał możliwości wykonania umowy, może powołać się na siłę wyższą i dzięki temu uniknąć negatywnych konsekwencji prawnych i finansowych.
Chcąc określić sytuację prawną kontrahentów, należy przede wszystkim ustalić, czy umowa zawiera szczególne postanowienia dotyczące siły wyższej. Jeżeli umowa zawiera takie klauzule, co jest bardzo częste, to mają one pierwszeństwo przed ogólnymi zasadami ustawowymi. Typowa klauzula siły wyższej przewiduje, że strony nie są odpowiedzialne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy spowodowane siłą wyższą – oznacza to, że w przypadku wystąpienia siły wyższej umowa nadal obowiązuje, lecz strona, która nie wykonała umowy nie jest zobowiązana do zapłaty odszkodowania lub kary umownej. Klauzule umowne mogą również przewidywać możliwość wygaśnięcia, rozwiązania lub odstąpienia od umowy.
Jeżeli umowa nie zawiera żadnych zapisów dot. siły wyższej, stosuje się zasady Kodeksu Cywilnego. Wówczas, jeśli wykonanie świadczenia przez naszego kontrahenta stało się niemożliwe, możemy powstrzymać się od zapłaty lub żądać zwrotu zapłaconej ceny. W sytuacji, gdy umowa została wykonana częściowo, możemy powstrzymać się od zapłaty za niewykonaną część umowy lub żądać zwrotu ceny za tę część, chyba że wykonanie częściowe nie miałoby dla nas znaczenia.
W razie sporu, ciężar wykazania niemożności wykonania umowy na skutek siły wyższej będzie ciążył na tej stronie, która z tej okoliczności chce skorzystać. Zatem strona, która identyfikuje jakiekolwiek ryzyko niewykonania umowy w związku z pandemią, powinna zabezpieczać wszelkie możliwe dowody na tę okoliczność (np. korespondencja handlowa, oficjalne zarządzenia i komunikaty władz, dokumentacja kadrowa potwierdzająca kwarantannę lub zachorowanie personelu itp.).
Źródło: KPMG
