Pogorszenie się koniunktury w handlu krajowym potwierdzają wyniki badania przeprowadzonego w październiku 2023 r. przez IRG SGH. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGTRD) zmniejszyła się w porównaniu z III kw. o 6,4 pkt i wynosi obecnie -9,5 pkt. Jest zarazem niższa od średniej dla czwartych kwartałów z ostatnich dziesięciu lat (wynosi ona -6,9 pkt), choć wyższa od poziomu odnotowanego w 2022 r., który w IV kw. wyniósł -12,9 pkt.
We wrześniu 2023 r. sprzedaż detaliczna w cenach stałych wzrosła w porównaniu z sierpniem 2023 r. o 0,3%, jednak w ujęciu rok do roku odnotowano spadek o 0,3%. Największe roczne spadki realnej wartości sprzedawanych towarów miały miejsce w następujących grupach: „Tekstylia, odzież, obuwie” (16,3%), „Prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach” (16,0%), „Meble, rTv, agd” (12,2%) i „Pozostałe” (9,7%). Wzrost odnotowano jedynie w grupie „Pojazdy samochodowe, motocykle, części” (9,8% r/r) oraz „Paliwa stałe, ciekłe i gazowe” (7,5%)1. Spadek wartości wskaźnika koniunktury wynika z obniżenia się wartości wszystkich jego składowych: stanu zapasów, prognozowanego wolumenu sprzedaży oraz planowanych zakupów krajowych i zagranicznych. W ocenie uczestników badania pogorszeniu uległa ich sytuacja finansowa. Zmniejszyły się również: poziom zakupów produktów krajowych i zagranicznych, zatrudnienie oraz powierzchnia magazynowa. Pomimo tych spadków ankietowani ocenili aktualną kondycję swoich przedsiębiorstw jako dobrą, choć wskazują, że spodziewają się.
Koniunktura wg grup przedsiębiorstw
Spadek wartości IrGTrD odnotowano dla wszystkich grup przedsiębiorstw wyróżnianych z uwagi na wielkość zatrudnienia; największy, o 10,2 pkt, dla przedsiębiorstw zatrudniających od 21 do 50 osób, a najmniejszy, o 1,9 pkt, dla firm o zatrudnieniu powyżej 100 pracowników. O pogorszeniu się koniunktury informują przedsiębiorstwa zajmujące się sprzedażą hurtową (spadek wartości wskaźnika z poziomu 7,3 pkt do -11,7 pkt) oraz zajmujące się zarówno sprzedażą hurtową, jak i detaliczną (z -5,0 pkt do -8,9 pkt). Niewielki wzrost wartości wskaźnika koniunktury, z poziomu -8,7 pkt do -7,6 pkt, zanotowano jedynie dla przedsiębiorstw zajmujących się sprzedażą detaliczną. W przekroju wg wielkości miejscowości, w której prowadzona jest działalność handlowa, największy spadek wartości wskaźnika, o 9,9 pkt, zanotowano dla przedsiębiorstw działających w średnich miastach (z poziomu 2,6 pkt w III kw. do -7,3 pkt w Iv kw.), a najmniejszy, o 2,5 pkt, dla przedsiębiorstw handlowych z małych miast. Dla wszystkich grup wskaźnik koniunktury przyjął ujemną wartość.
Sytuacja ekonomiczna i finansowa przedsiębiorstw
Wartość salda odpowiedzi na pytanie o ogólną sytuację przedsiębiorstw handlowych wzrosła o 1,2 pkt w porównaniu z III kw. 2023 r., do wysokości -6,1 pkt, wyższej również o 11,8 pkt od poziomu z 2022 r. (wówczas -17,9 pkt). Przedsiębiorstwa spodziewają się pogorszenia się swojej ogólnej sytuacji ekonomicznej. Pogorszyła się natomiast, choć nieznacznie, sytuacja finansowa przedsiębiorstw handlowych. Wartość salda zmniejszyła się w ciągu kwartału o 0,5 pkt i wynosi -4,2 pkt. Jest wyższa od wartości z Iv kw. 2022 r. (wówczas -17,4 pkt). rozkład odpowiedzi jest następujący: 14,8% badanych przedsiębiorstw uznało, że względem III kw. br. ich sytuacja finansowa poprawiła się, 66,2% ankietowanych stwierdziło, że nie uległa zmianie, natomiast 19,0% badanych odnotowało jej pogorszenie się.
Zapasy
Wartość salda dot. zapasów zmniejszyła się w ciągu kw. 2023 r. o 4,1 pkt i wynosi obecnie 3,6 pkt. Jest wyższa niż w 2022 r. (wówczas -7,9 pkt). rozkład odpowiedzi jest następujący: 13,4% badanych przedsiębiorstw uznało, że wielkość ich zapasów wzrosła, 76,8% nie stwierdziło żadnych zmian w ich poziomie, a 9,8% poinformowało o spadku wielkości zapasów. Przewidywane jest obniżenie się poziomu zapasów.
Zakupy od dostawców krajowych i zagranicznych
W ciągu kwartału spadła wielkość zakupów od dostawców krajowych, z poziomu -1,4 pkt do -2,4 pkt. Jest wyższa od wartości zanotowanej w Iv kw. 2022 r. (wówczas było to -14,0 pkt). Przedsiębiorstwa handlowe spodziewają się dalszego spadku wielkości zakupów od dostawców krajowych w kolejnych miesiącach. Spadła również wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość zakupów od dostawców zagranicznych (-7,8 pkt obecnie vs -7,1 pkt w III kw.). Jest jednak wyższa niż w Iv kw. 2022 r. (wówczas -9,9 pkt). Na bieżącą wartość salda złożyły się następujące odpowiedzi: 6,8% ankietowanych zwiększyło w porównaniu z III kw. 2023 r. zakupy od dostawców zagranicznych, 78,6% utrzymało je na dotychczasowym poziomie, natomiast 14,6% zmniejszyło je. Zdaniem przedsiębiorców, w nadchodzących miesiącach wielkość zakupów od dostawców zagranicznych będzie się zmniejszać.
Zatrudnienie
Zmniejszył się poziom zatrudnienia w handlu z -3,2 pkt do -5,2 pkt. Jest on wyższy niż w Iv kw. 2022 r. (wówczas -10,7 pkt). Spodziewany jest dalszy spadek poziomu zatrudnienia.
Konkurencja między przedsiębiorstwami handlowymi
Wartość salda odpowiedzi na pytanie dotyczące konkurencji na rynku zwiększyła się o 4,6 pkt w stosunku do poprzedniego kwartału, osiągając poziom 14,5 pkt. Jest on zbliżony do wartości odnotowanej w analogicznym okresie 2022 r. (wówczas 14 pkt). rozkład odpowiedzi jest następujący: 17,2% ankietowanych przedsiębiorstw podało, że w Iv kw. 2023 r. względem III kw. 2023 r. konkurencja dla nich wzrosła, 80,1% nie zauważyło zmiany, zaś 2,7% odnotowało jej spadek.
Zwiększył się wolumen sprzedaży. Wartość salda wzrosła o 4,6 pkt i wynosi -7,9 pkt. Pozostaje ujemna, choć wyższa niż przed rokiem (wówczas -24,5 pkt). Struktura odpowiedzi jest następująca: 20,2% przedsiębiorstw handlowych uznało, że w Iv kw. 2023 r. względem III kw. 2023 r. wolumen sprzedawanych przez nie towarów zwiększył się, 51,9% wskazało, iż utrzymał się on na tym samym poziomie, natomiast 28,1% ankietowanych zanotowało spadek. Przedsiębiorstwa handlowe przewidują jednak spadek wielkości sprzedaży w najbliższym półroczu (wartość salda prognostycznego wynosi -13,6 pkt). Spadek ten wynika w głównej mierze z przewidywanego dalszego wzrostu cen towarów i usług oraz będącego jego skutkiem spadku siły nabywczej konsumentów.
Powierzchnia magazynowa
Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość ogólnej powierzchni magazynowej zmniejszyła się w ciągu kwartału z poziomu 3,4 pkt do 1,2 pkt. Jest wyższa (o 0,9 pkt) niż w 2022 r. Uczestnicy badania planują zwiększenie ogólnej powierzchni magazynowej w najbliższych miesiącach.
Ogólna kondycja przedsiębiorstw handlowych
Ogólna sytuacja przedsiębiorstw handlowych w Iv kw. 2023 r. została przez nie oceniona jako dobra. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie wynosi 29,9 pkt. Jest niższa niż w III kw. (o 3,2 pkt) oraz o 2,4 pkt od wartości z 2022 r. (wówczas 32,3 pkt). Aktualny rozkład odpowiedzi jest następujący: 38,1% badanych przedsiębiorstw uznało ogólną kondycję swojego przedsiębiorstwa za dobrą, 53,8% za średnią, natomiast 8,2% za słabą. Przedsiębiorstwa handlowe spodziewają się pogorszenia swojej ogólnej sytuacji w nadchodzącym półroczu. W 56,6% ankietowanych przedsiębiorstwach w Iv kw. 2023 r. ceny wzrosły w porównaniu z III kw. 2023 r. (z czego w: 7,6% o więcej procent, 37,2% o tyle samo procent i 11,8% o mniej procent), w 32% ceny nie zmieniły się, a w 11,5% obniżyły się. Wartość salda w Iv kw. 2023 r. jest wyższa od wartości sprzed kwartału. Uczestnicy badania spodziewają się dalszego wzrostu poziomu cen.
Czynniki utrudniające rozwój przedsiębiorstw handlowych
Od początku prowadzenia badań koniunktury w handlu przedsiębiorstwa niezmiennie uznają trzy czynniki za główne bariery utrudniające rozwój ich działalności: wysokie koszty zatrudnienia pracowników, niedostateczny popyt oraz konkurencję. Tak też było w Iv kw. 2023 r., z tą różnicą, że ankietowani ocenili ich uciążliwość jako niższą. Odsetki badanych, którzy wskazują na te trudności, wynoszą odpowiednio: 59,8% (65,8% w III kw. 2023 r.), 47,1% (54,5% w poprzednim kwartale) i 34,4% (48,1% w poprzednim kwartale). Wzrósł odsetek ankietowanych (6,6% vs 4,8% w III kw. 2023 r.), którzy nie dostrzegają istnienia barier dla swej działalności. Z 18,4% w III kw. do 14,2% obecnie zmniejszył się odsetek przedsiębiorców wskazujących wysokość oprocentowania kredytów jako główną barierę utrudniającą rozwój ich działalności.
1 GUS (2023). Dynamika sprzedaży detalicznej (ceny stałe) we wrześniu 2023 roku. Tablice w formacie XLSX. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/handel/dynamika-sprzedazy-detalicznej-we-wrzesniu-2023roku,14,106. html (dostęp: 06.11.2023).
OPRAC. NA PODSTAWIE: KATARZYNA MAJCHRZAK, ŁUKASZ OLEJNIK KONIUNKTURA W HANDLU – IV KWARTAŁ 2023 SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA
