W czerwcu br. minęła 20. rocznica tragicznego wydarzenia, do którego doszło w Kościerzynie. Nieznany sprawca zastrzelił wówczas dwie sprzedawczynie w sklepie spożywczym zlokalizowanym w znajdującym się w tym mieście pasażu handlowym. Sprawę opisywał Poradnik Handlowca w wydaniu specjalnym nr 06/2002. Pamięć o tym smutnym zdarzeniu stanowi punkt wyjścia do tematu tego artykułu, poświęconego rozważaniom na temat uprawnień przedsiębiorcy w przypadku, gdy stanie się on ofiarą przestępstwa np. napadu, czy kradzieży.
Jednym z kluczowych pojęć w tym temacie jest definicja pokrzywdzonego. Pokrzywdzonym może być między innymi osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której dobro prawne (takie jak życie, zdrowie, mienie, cześć) zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Jeżeli zatem dojdzie do przestępstwa, to w każdym przypadku należy rozpocząć analizę od ustalenia, kto jest pokrzywdzonym. Gdy doszło do kradzieży towaru ze sklepu, pokrzywdzonym jest właściciel towaru, a więc najczęściej podmiot prowadzący placówkę. Natomiast jeżeli pobita albo zraniona zostanie sprzedawczyni pracująca w sklepie, to ona sama jest pokrzywdzoną i samodzielnie musi ona dochodzić swoich praw. Pokrzywdzony posiada szereg uprawnień w toku postępowania karnego, na które składają się dwa etapy – postępowanie przygotowawcze (prowadzone np. przez Policję, Prokuraturę) oraz postępowanie sądowe.
W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony może powołać profesjonalnego pełnomocnika, który będzie reprezentował go w toku postępowania. Biorąc pod uwagę duży stopień skomplikowania postępowania karnego, wsparcie fachowca może okazać się przydatne. Jeżeli pokrzywdzony wykaże, że nie stać go na pełnomocnika z wyboru, sąd może przyznać na jego wniosek pełnomocnika z urzędu. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony jest stroną. Ma zatem prawo do aktywnego w nim udziału. Oznacza to, że może zgłaszać stosowne wnioski dowodowe (m.in. o przesłuchanie świadka, pozyskanie dokumentu, opinię biegłego sądowego). Jeżeli dana czynność procesowa odbywa się na wniosek pokrzywdzonego, może także wziąć w niej udział. Pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą zapoznawać się z aktami prowadzonego postępowania przygotowawczego, które co do zasady są niejawne.
Natomiast na etapie postępowania przed sądem pokrzywdzony może, aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (tj. do chwili rozpoczęcia odczytywania przez prokuratora aktu oskarżenia), złożyć oświadczenie, iż będzie działał w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Jest to niezbędne, aby zyskać przymiot strony procesu. Wówczas może i na tym etapie postępowania karnego składać środki dowodowe, zadawać pytania przesłuchiwanym świadkom, a nawet złożyć apelację od wyroku sądu po zakończeniu sprawy w pierwszej instancji.
Kolejnym istotnym uprawnieniem pokrzywdzonego jest możliwość złożenia wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną w wyniku przestępstwa krzywdę. W praktyce oznacza to możliwość domagania się od sprawcy przestępstwa pieniężnego odszkodowania np. za skradziony towar albo zadośćuczynienia finansowego za rozstrój psychiczny związany z przestępstwem.
Autor: Tomasz Lisewski, Radca Prawny, Kancelaria Radcy Prawnego Tomasz Lisewski
